Prusiecka Józefa, krypt. Józefa P......a (ok. 1815–1887), poetka, pisarka dla młodzieży, nauczycielka. Była córką adwokata (patrona) Pawła i Kunegundy z Petrykowskich (Potrykowskich), wcześnie zmarłych. Wykształcenie podstawowe odebrała prawdopodobnie w domu, następnie uczyła się pod kierunkiem Klementyny z Tańskich Hoffmanowej (w Instytucie Guwernantek?) i Stanisława Jachowicza. Nauczyciele ci wywarli poważny wpływ na ukształtowanie się osobowości i poglądów P-iej. W pracy pedagogicznej, którą podjęła po ukończeniu edukacji szkolnej, starała się P. wcielać w życie ideały i wzorce wychowania młodego pokolenia, wypracowane przez Hoffmanową. Przebywając później w kręgu jej przyjaciół oraz Jachowicza, za jego namową, zajęła się także pracą literacką. Pierwsze utwory P-iej, przeważnie wiersze o charakterze okolicznościowym, czytywane były w gronie przyjaciół, głównie na spotkaniach towarzyskich. Była bowiem P. postacią znaną i lubianą w warszawskim środowisku literackim, pojawiała się w tamtejszych salonach literackich, np. na poniedziałkowych zebraniach u Niny i Wacława Łuszczewskich, piątkowych u Katarzyny Lewockiej oraz, podobnie jak i inne byłe uczennice Jachowicza (Eleonora Ziemięcka, Maria Ilnicka, Józefina Osipowska), u Pauliny i Augusta Wilkońskich, Aleksandra Tyszyńskiego (do ich albumów wpisała pamiątkowe wiersze), Pauliny Krakowowej, a wreszcie u Anny Nakwaskiej.
P. debiutowała w pierwszym tomie (1838) „Pierwiosnka” – noworocznika dla kobiet, wydawanego kilka lat przez Krakowową, na którego obliczu ideowym zaważył również wpływ Hoffmanowej. Ogłosiła tu kilka wierszy i przez cały okres istnienia pisma była jego współpracowniczką. W r. 1841 wyszedł w Warszawie zbiorek wierszy P-iej pt. Poezje, obejmujący ponad trzydzieści utworów (w tym drukowane wcześniej w czasopismach, m.in. w „Przegl. Nauk.”). Zamieszczone w tych utworach motta świadczyły o dużym oczytaniu P-iej w poezji romantyków polskich i obcych; pojawiają się w nich typowe dla romantyzmu motywy geniusza, poety-wieszcza, losu poety. Na niektóre z jej wierszy oddziałał Józef Bohdan Zaleski. W tomiku znalazły się również liryki o charakterze religijnym oraz Ustęp z powieści Bogusława (o tematyce średniowiecznej). Współcześni krytycy (np. H. Skimborowicz, F. H. Lewestam, A. J. Szabrański, R. Zmorski) ocenili poezje P-iej na ogół przychylnie. W l. n. P. współpracowała m. in. z „Pielgrzymem” E. Ziemięckiej (tu w r. 1842 kilka wierszy) i „Zorzą” (1843), wydawaną przez byłą uczennicę Jachowicza Walentynę Trojanowską; opublikowała w niej parę wierszy oraz kilkanaście obrazków i opowiadań dla dzieci i młodzieży, zgodnych z charakterem czasopisma, dbającego o wychowanie w duchu religijnym i solidaryzmu społecznego. Z doświadczeń pedagogicznych wyrosły Powieści moralne (W. 1843) propagujące wzorce postępowania oparte głównie na zasadach religii katolickiej. W r. 1845 ukazały się Nowe powiastki dla dzieci (W., Wyd. 2, W. 1861).
W latach pięćdziesiątych uczestniczyła P. w spotkaniach, znanych pod nazwą «wieczory u Jachowiczów», na których bywało przeciętnie ok. 40 osób. Brała tam żywy udział w dyskusjach dotyczących przede wszystkim problemów dydaktycznych i pedagogicznych. Do r. 1863 publikowała sporadycznie wiersze oraz opowiadania dla dzieci i młodzieży, m. in. w „Szkółce dla Dzieci” (1853), „Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” (1857), „Przyjacielu Domowym” (1858), „Wieńcu” – piśmie zbiorowym ofiarowanym Jachowiczowi (1857–8, tu m. in. Wiersz do S. Jachowicza), „Czytelni dla Młodzieży” (1860). Po r. 1863 właściwie przestała zajmować się pracą literacką. Zmarła w zapomnieniu, w Warszawie, 20 IV 1887 i została pochowana na cmentarzu Powązkowskim.
Estreicher w. XIX; Enc. Ogólna Wiedzy Ludzkiej, W. 1875 X; Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1851–1890, W. 1982; Uruski, XIV 367; – Recenzje Poezji P-iej: „Bibl. Warsz.” 1841 t. 4 s. 456–9 ([A. J. Szabrański] M.), „Gaz. Codz.” 1841 nr 324 (P. Kraków), „Kur. Warsz.” 1841 nr 263 ([H. Skimborowicz] H. Sk ), „Nadwiślanin” 1841 t. 2 s. 87–96 (R. Zmorski); „Pielgrzym” 1843 t. 4 s. 322–6 (E. Ziemięcka), „Roczniki Krytyki Liter.” 1842 nr 6 ([F. H. Lewestam] F. H. L.); – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1961 Ks. 2; [Skrodzki E.] Wielisław, Wieczory piątkowe i inne gawędy, W. 1962; Wilkońska P., Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, W. 1959; – Nekrologi z r. 1887: Ateneum t. 2 s. 379, Kron. Rodzinna nr 9, „Kur. Por.” nr 110, 111, „Kur. Warsz.” nr 110, „Nowa Reforma” nr 94; – B. Narod.: rkp. 5782, 8856 (wiersze P-iej); B. Ossol.: rkp. 12320 (listy P-iej), rkp. 12156, 12293, 14285 (wiersze tejże); IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara).
Cecylia Gajkowska